در هنگام کار با برق و تجهیزات الکتریکی رعایت ایمنی فرد ضروری است و استفاده از وسایل و لوازم ایمن برقی و همچنین رعایت رفتارهای ایمن در محیط کار برای داشتن محیطی ایمن توصیه می شود. در این مقاله 3 نکته مهم ایمنی در برق را بررسی می کنیم که لازم است هر مهندس برق یا تکنسین در حین کار با برق رعایت کند.
- تعریف ایمنی:
رعایت اصول و مقرراتی است که برای رهایی از شرایط مخاطره آمیز و به منظور حفظ نیروی انسانی و تأسیسات بکار گرفته می شود.
ایمنی: عبارت است از میزان درجه دور بودن از خطر
- تعریف ایمنی براساس تعریف استاندارد OHSAS
در امان بودن از ریسک غیرقابل قبول یک آسیب. ایمنی به عنوان حفاظت انسان و کارایی او، از صدمات و پیشگیری از صدمه دیدن انسان تعریف می شود.
OHSAS به معنای:
سری ارزیابی ایمنی و بهداشت شغلی (Occupational Health and Safety Assessment Series) است و OHSAS 18001:2000 استاندارد قابل ممیز و صدور گواهینامه است که در پاسخ به نیاز سازمان ها به یک استاندارد که به وسیله آن بتوانند سیستم مدیریت خود را در زمینه های بهداشتی و ایمنی ارزیابی کنند، تدوین شده است.
- ایمنی محیط کار
ایمنی شرایطی است که منابع انسانی را از عوامل مضری که می تواند سلامتی آنان را به خطر اندازد، مصون دارد. مسئولیت عمده ایمن سازی محیط کار به عهدۀ مدیران سطوح بالای سازمان به ویژه مدیران پرسنلی است. البته اهمیت همکاری کارکنان را در محیط امن نمی توان نادیده گرفت.
به عبارت دیگر ایمنی کار عبارت است از: فراهم آوردن موجباتی که از بیماری ها و حوادث ناشی از کارهای صنعتی جلوگیری می کند. یعنی هر چه تعداد حوادث ناشی از کار کمتر باشد می توان گفت که ایمنی بیشتری در محیط کار وجود دارد.
حفاظت و ایمنی قبل از شروع به کار با برق
ایمنی محیط کار قبل از شروع به کار از نکات مهمی است که باید مد نظر قرار گیرد.
کار کردن بر روی مدار برق دار یکی از خطرناک ترین مواردی است که هر کارگر ممکن است انجام دهد. اگر شخصی مدار را بدون اطلاع قبلی وصل کند، ممکن است دیگران دچار شوک شده، بسوزند یا در اثر جریان برق کشته شوند. شروع به کار غیر منتظره تجهیزات الکتریکی می تواند باعث جراحات شدید یا مرگ شود. قبل از انجام هر کاری بر روی مدار، درب تابلو توزیع برق باید بسته و قفل و برچسب زده شود، سپس مدار برای اطمینان از بدون برق بودن باید تست شود.
قبل از انجام هر گونه بازرسی یا تعمیرات بر روی تجهیزات (حتی مدارهایی که ولتاژ کمی دارند) مدار را در جعبه کلید خاموش و کلید باید در وضعیت OFF قرار گیرد. در همان زمان، علائم هشدار دهنده برای آگاهی افرادی که قصد کار با تجهیزات را دارند، باید به تجهیزات نصب شود. مدار و تجهیزات را جهت اطمینان از بدون برق بودن آنها، دوباره باید آزمایش کرد.
دو کلید نباید شبیه به هم باشند و هر کلید تنها با یک قفل باید سازگار باشد و تنها یک کلید باید به هر کارگر داده شود. اگر بیش از یک کارگر بر روی مداری کار و یا قطعه ای از تجهیزات را تعمیر می کند، هر کارگر باید با کلید شخصی خودش آن را نقل کند و هرگز اجازه ندهد کسی دیگر آن را بردارد. همیشه، باید مطمئن شد که کارگران دیگر در معرض خطر قرار نمی گیرند.
کارگرانی که قفل کردن و برچسب گذاری را انجام می دهند باید آموزش ببینند و برای تعمیر و نگهداری تجهیزات الکتریکی مجوز داشته باشند. قفل کردن سوئیچ (کلید) یا تابلوی تغذیه از روشن شدن مدار توسط دیگران جلوگیری می کند. وجود برچسب کارگران دیگر را از عملکرد شما آگاه می کند.
به خاطر داشته باشید، هر مداری ممکن است به درستی سیم کشی نشده باشد و سیم ها ممکن است با مدارهای برق دار دیگر تماس یابند. افراد دیگر ممکن است کاری انجام دهند که شما در خطرقرار بگیرید بنابراین همه موارد احتیاطی لازم را بکار ببرید.
- عدم استفاده از جواهرات و اشیای فلزی
قبل از شروع به کار، کلیه جواهرات و اشیاء فلزی با لباس های اضافی را باید از بدن دور کرد. این چیزها در صورتی که پوشیده شوند و نزدیک به جریان های زیاد قرار گیرند می توانند سبب سوختگی شده و در زمان انجام کار به جایی گیر کنند.
- در شرایط مرطوب کار نکنید
به خاطر داشته باشید که هر خطری در شرایط مرطوب و خیس خطرناک تر خواهد شد. برای اینکه در شرایط ایمن باشید، فرض کنید که در هر موقعیت کاری رطوبت وجود دارد. حتی اگر آبی شما ندیده باشید حتی عرق می تواند شرایط مرطوبی ایجاد کند.
در نواحی خیس یا مرطوب نباید بر روی مدار کارکرد یا از تجهیزات الکتریکی استفاده کرد. در صورت ضرورت، منطقه را از وجود مدار اضافی یا اشیاء آویزان پاک و سطح خیس را با تخته های چوبی باید پوشاند که بتواند منطقه را خشک نگه دارد.
کارگران و تکنسین ها باید کفش یا چکمه های پلاستیکی عایق بپوشند. وقتی سیم های تغذیه و سیم های فرعی به پریز متصل یا از آن خارج می شوند، دست ها باید کاملا خشک باشند. استفاده از محلول های تمیز کننده بر روی تجهیزات الکتریکی مجاز نیست.
- از GFCI استفاده کنید
وقتی از ابزارهای دستی و سیم های فرعی استفاده می شود، همیشه از GFCI استفاده کنید.
- از خطوط جریان هوایی دوری کنید
کارگران و تکنسین ها باید دقت کنند که با خطوط جریان هوایی با سیم های لخت دیگر، تماس پیدا نکنند. بیش از نیمی از مرگ های ناشی از جریان برق به علت تماس با خطوط هوایی است. وقتی در نقاط مرتفع نزدیک به خطوط هوایی کار انجام می شود، از قرارگیری در موقعیت هایی که سبب می شود فرد با خط بدون محافظ یا بدون عایق تماس پیدا کند، باید خودداری کرد. بطور کلی، حداقل فاصله از خطوط انتقال ولتاژ بالا ۱۰ فوت است.
رانندگان وسیلۀ نقلیه همچنین باید به سیم کشی هوایی توجه داشته باشند. کامیون های حمل زباله، لودرها و جرثقیل ها ممکن است با خطوط جریان هوایی تماسپیدا کنند. اگر تجهیزات و وسایل نقلیه با سیم های برق دار تماس داشته باشند، رانندگان دچار شوک خواهند شد و ممکن است کشته شوند.
اگر در این شرایط شما در وسیله نقلیه هستید، در داخل آن بمانید و از آنچه که در اطراف شما می گذرد آگاه باشید.
- از اتصالات و سیم کشی مناسب استفاده کنید
- مدار را متحمل بار زیاد نکنید.
- GFCI را تست کنید .
- با استفاده از دکمه GFCI، Test را ماهیانه آزمایش کنید.
- سوئیچ ها و عایق ها را بررسی کنید.
- ابزارها و تجهیزات دیگر باید به درستی عمل کنند. مطمئن شوید که سوئیچ ها و قسمت های عایق دار در شرایط خوبی قرار دارند.
- از پریزهای سه شاخه استفاده کنید. هرگز از پریز سه شاخه اتصال به زمین که شاخه سوم آن شکسته شده است استفاده نکنید. هنگام استفاده از ابزاری که سیم سوم اتصال به زمین نیاز دارند تنها از سیم های رابط سه سیم یا سه شاخه ی اتصال به زمین و خروجی سه سوراخه باید استفاده شود. هرگز شاخه اتصال به زمین را از پریز جدا نکنید.
- اگر سیمی را بدون دو شاخه اتصال به زمین دیدید، سیم را از سرویس فوراً خارج کنید.
- از سیم های رابط به درستی استفاده کنید.
- اگر از سیم (رابط) فرعی باید استفاده شود، سیمی که ظرفیت کافی برای حمل جریان در ابزار مورد مصرف را دارد، انتخاب کنید. سیم با اندازه کوچکتر از حد مورد نیاز می تواند گرم شده و سبب افت در ولتاژ و توان ابزار شود.
توصیه های سازنده ابزار را برای درجه سیم مورد نیاز و طول سیم چک کنید و مطمئن شوید که عایق سالم است. برای کاهش ریسک آسیب به عایق سیم ها، از سیم های دارای عایق که با حرف hard service) S) نشانه گذاری شده اند، علاوه بر سیم های مشخص شده با حروف Jounior hard service) SJ) باید استفاده کرد. مطمئن شوید که دو شاخۀ اتصال به زمین سالم بوده و در موقعیت های مرطوب، سیم ها و اتصالات ضد آب بوده و برای چنین شرایطی مطلوب است.
رفتارهای ایمن در کار با برق
وجود یک محیط کاری ایمن به تنهایی برای کنترل همه خطرات الکتریکی کافی نیست. بلکه باید ایمن کار کنید. رفتارهای ایمن در کار به کنترل ریسک، آسیب یا مرگ ناشی از خطرات در کارگاه کمک می کنند. اگر شخصی با مدار الکتریکی با ابزار آلات و تجهیزات الکتریکی سروکار دارد، ضروری است که رفتار ایمن نیز داشته باشد.
همۀ کارگران باید با دستورالعمل های انجام شغلشان آشنایی زیادی داشته باشند. هر شخصی باید بداند که چگونه از سیستم های کنترلی ویژه ای که به سالم ماندن افراد کمک می کند، استفاده نماید.
مطابق با مبحث 12 (12-1-3-1) ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا دفتر امور مقررات ملی ساختمان؛ ایمنی عبارت است از:
الف. مصون و محفوظ بودن ، سلامت و بهداشت کلیه کارگران و افرادی که به نحوی در محیط کارگاه با عملیات ساختمانی ارتباط دارند.
ب. مصون و محفوظ بودن، سلامت و بهداشت کلیه افرادی که در مجاورت یا نزدیکی (تا شعاع موثر) کارگاه ساختمانی، عبور و مرور، فعالیت یا زندگی می کنند.
ج. حفاظت و مراقبت از ابنیه، خودروها، تأسیسات، تجهیزات و نظایر آن در داخل یا مجاورت کارگاه ساختمانی.
د. حفاظت از محیط زیست در داخل و مجاور کارگاه ساختمانی.
- کنترل خطرات الکتریکی از طریق رفتارهای کاری ایمن
برای کنترل خطر از طریق رفتار ایمن، باید:
- برای کار و ایمنی برنامه ریزی شود.
- از کار کردن در شرایط مرطوب و خطرناک اجتناب شود.
- از خطوط جریان برق هوایی دوری شود.
- از سیم کشی و اتصال دهنده های مناسب استفاده شود.
- ابزار آلات به درستی نگهداری و استفاده شوند.
- وسایل حفاظت فردی مناسب پوشیده شوند.
- برخی مقررات ایمنی در برق
- تا حد امکان از دو دست برای انجام کارهای برق استفاده نشود.
- عدم استفاده از دست به جای فازمتر برای تشخیص برق.
- رعایت حریم مجاز در هنگام کار در شبکه های فشار قوی.
- استفاده از وسایل حفاظت جان برای میز کار و آزمایش و اتصال زمین مناسب با توجه به شرایط موجود در کارگاه.
- پوشش ها و زره کابل های برق، لوله ها، بست ها، حفاظ ها و سایر قسمت فلزی وسایل و تجهیزاتی که به طور مستقیم تحت فشار برق نیستند باید به منظور جلوگیری از بروز خطرات احتمالی دارای اتصال زمین موثر باشند.
- سیم های اتصال زمینی که احتمال آسیب دیدن دارند باید با پوشش مناسب حفاظت شوند.
- وسایل و تجهیزات مورد استفاده و مشخصات فنی ساخت باید مورد تأیید موسسه تحقیقات و استاندارد صنعتی ایران باشد.
- تجهیزات و وسایل حفاظت و کنترل برق، از قبیل کلیدهای قطع و وصل، کلیدهای خودکار، فیوزها و نیز تابلوهای برق و تخته کلیدها، باید با رعایت مقررات مبحث 13 از مقررات ملی ساختمان نصب و مورد استفاده قرار گیرند.
- قطع مدار از منبع انرژی زمان تعویض و یا تعمیر قطعات معیوب.
- بدنه فلزی دستگاه ها مجهز به اتصال زمین باشد.
- بازرسی مرتب روزانه از وسایل و ادوات کار.
- استفاده از سیم ها با سطح مقطع مناسب با توجه به میزان جریان عبوری، دما و شرایط اقلیمی.
- رعایت فاصله های سیم برق از لوله های آب گرم و لوله های گاز.
کلیه سیم کشی های موقت و دایم و نصب تجهیزات برقی باید با رعایت ضوابط و مقررات مبحث 13 ساختمان از مقررات ملی ساختمان صورت گیرد.
- برنامه ریزی برای کار و ایمنی
جهت برنامه ریزی در انجام کار توسط خودتان و یا با کمک دیگران، زمان صرف کنید. برنامه ریزی برای ایمنی یک بخش مهم در هر شغلی است که در آن برای شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات تلاش می شود.
. در زیر بعضی از مواردی که در برنامه ریزی باید راجع به آنها فکر شده و در نظر گرفته شوند فهرست شده اند:
- به تنهایی کار نکردن (کار با همکار)
- آموزش دیدن در زمینه CPR
- دانستن موارد ضروری که در مواقع اضطراری باید انجام شود.
- آشنایی با چگونگی قطع مدار و آشنا بودن با مکان قرار گیری قطع کننده های مدار، فیوزها و سوئیچ ها و همچنین خاموش کردن مداری که باید بر روی آن کار شود (حتی مدارهایی با ولتاژ پائین).
- آزمایش مدار قبل از شروع به کار جهت اطمینان از بدون برق بودن آن.
- برنامه ریزی برای قفل کردن و برچسب گذاری مدار و تجهیزات.
- اطمینان از قفل داشتن و برچسب دار بودن کلیه منابع انرژی قبل از اینکه هرگونه کاری بر روی مدار یا دستگاه الکتریکی انجام شود.
- بازرسی ایمنی سیم ها
سیم های تغذیه و فرعی را بررسی کنید.
سیم های الکتریکی طبق دستورالعمل زیر باید به طور منظم بازرسی شوند:
1- قبل از بازرسی، سیم را از منبع تغذیه الکتریکی جدا کنید.
۲- مطمئن شوید شاخه اتصال به زمین در پریز قرار دارد.
۳- سیم را با شوینده رقیق، تمیز کنید و نسبت به وجود بریدگی، آشفتگی، خوردگی و عیب در عایق، آن را آزمایش کنید.
۴- مطمئن شوید پریز و دوشاخه آسیب ندیده باشند.
5- برای ذخیره و نگهداری سیم آن را به صورت حلقه در آورده یا آویزان کنید. از روش های دیگر استفاده نکنید. حلقه کردن با آویزان کردن بهترین راه برای جلو گیری از تابیده شدن و بریدگی سیم است.
سیم های برق برای اطمینان از اتصال دائم به زمین باید به طور منظم تست شوند. بدین منظور از تست کنندۀ پیوسته به صورت زیر استفاده کنید:
۱- یک سر کابل و tester را به شاخۀ زمینی در یک انتهای سیم وصل کنید.
۲- سر دوم کابل را به سوراخ سیم زمین در انتهای دیگر سیم وصل کنید.
٣- اگر tester روشن شد و یا بوق زد (بستگی به طراحی آن دارد)، سیم اتصال به زمین شاخه ها سالم است.
در غیر این صورت، سیم آسیب دیده و نباید استفاده شود.
- سیم ها را نکشید. همیشه سیم را با دو شاخه از پریز جدا کنید.
- از اتصال دهنده های مناسب استفاده کنید.
از دو شاخه و پریزهایی باید استفاده شود که برای جریان و ولتاژهای مورد نیاز، مناسب است. اتصالات برای جریانها و ولتاژهای خاصی طراحی شده اند چنانکه تنها با دوشاخه ها و پریزهایی سازگار است که با هم منطبق می شوند.
شکل استاندارد پریزها و دو شاخه ها توسط انجمن ملی سازندگان وسایل الکتریکی طراحی شده است.(NEMA)
از اتصال دهنده های قفل شونده استفاده کنید.
از پریز و دوشاخه برقی نوع قفل شونده برای جلوگیری از جدا شدن آن ها از یکدیگر استفاده کنید.
استفاده از وسایل و لوازم ایمنی در برق
در زمان کار با برق، ایمنی فرد و همین طور تجهیزات اهمیت زیادی دارد و لازم است که فرد با استفاده از وسایل و لوازم ایمنی در برق محافظت شود و تجهیزات برقی نیز با استفاده از انواع کلید های حفاظتی نظیر کلید های اتوماتیک، کلید های حرارتی، محافظ جان و بی متال در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه ایمن شوند.
استفاده از وسایل و لوازم ایمنی در برق در هنگام کار برقی با توجه به قوانین ثبت شده در کتاب های نظام مهندسی ضروری است. این لوازم به دو دسته لوازم ایمنی فردی و لوازم ایمنی گروهی تقسیم می شود :
1 – لوازم ایمنی فردی که تحويل مجری یا انجام دهنده کار می شود.
2 – لوازم ایمنی گروهی که تحویل سرپرست گروه شده و کلیه افراد اکیپ موظف به حفاظت و نگه داری آنها بطور مطلوب هستند.
3 – لوازم ایمنی تجهیزات که از دستگاه ها و سیستم برق ساختمان ها، کارخانه ها و کارگاه ها حفاظت می کند. این لوازم شامل انواع کلید اتوماتیک، رله های کنترلی و کلید های حفاظتی است.
- لوازم ایمنی فردی
- لباس کار
- کفش های ایمنی
- فیوز کش
- کمربند و رکاب ایمنی
- دستکش های حفاظتی
- کلاه ایمنی
- فازمتر فشار ضعیف
- لوازم ایمنی گروهی
- تفنگ پرتاب سیم ارت
- دستکش های عایق برق فشار متوسط
- فازمتر های فشار متوسط و قوی
- چوب استیک یا پرش
- دستگاه اتصال زمین موقت برای خطوط فشار ضعیف و فشار متوسط و قوی
- کفش ایمنی
از نظر فراوانی حادثه پذیری، ناحیه پا بعد از دست ها در رده دوم قرار دارد لذا کفش های ایمنی با توجه به نوع و مشخصات خاص خود می توانند پای افراد را در برابر سقوط اجسام سنگین بر روی پا، فرو رفتن اجسام نوک تیز و برنده به کف پا و هم چنین ریزش مواد مذاب و نیز به عنوان عایق الکتریکی و سایر خطرات مشابه محافظت کنند.
یکی از مهم ترین انواع کفش های ایمنی نوع مورد استفاده توسط کارکنان صنعت برق کفش های عایق الکتریسیته است. این کفش ها از کف عایق برخوردار بوده و از تکمیل شدن مدار توسط پای فرد در هنگام برق گرفتگی جلوگیری کرده و در نتیجه مانع برق گرفتگی می شود.
کفش ها یا چکمه هایی که برای کارهای الکتریکی تأیید شدند، باید استفاده نمود. (کفش کتانی (کفش تنیس) افراد را از خطرات الکتریکی محافظت نمی کنند). اگر خطرات غیرالکتریکی وجود دارند (وجود میخ در کف، اشیاء سنگین و …) از پاپوش هایی که برای حفاظت در مقابل اینگونه خطرات در نظر گرفته شد، استفاده گردد (مانند کفش فولادی).
کفش های ایمنی باید مورد تأیید ANSI باشد. کدهای مورد تأیید ANSI معمولا بر روی زبانه داخلی کفش یا چکمه حک یا چاپ شده است.
اگر کفشی برای کار الکتریکی مناسب باشد با حروف EH علامت گذاری شده است. توجه کنید که کفش ساخته شده از چرم برای محافظت در مقابل خطرات الکتریکی باید خشک نگهداری شود حتی اگر علامت EH را داشته باشد.
- لباس کار
– لباس های کار مناسب یکی از ملزومات ایمنی کار در هر حرفه ای محسوب می شود و به همین سبب در مقرارت و آیین نامه های حفاظتی بیان شده است که کلیه کارکنانی که موظف به انجام کارهای عملی هستند باید از لباس کار مناسب استفاده کنند و کارفرمایان نیز موظف اند که این نوع لباس ها را تهیه و در اختیار مجریان امر قرار دهند.
– لباس کار باید با توجه به خطراتی که فرد را تهدید می کند انتخاب شود. این خطرات ممکن است منشاء فیزیکی، مکانیکی، شیمیایی و الکتریکی داشته باشد.
– در تمام محیط های کاری، لباس کار باید تمیز و متناسب با نوع کار و خطرهایی که کارگر با آن مواجه است، انتخاب شود و بهترین نوع لباس در اختیار وی قرار گیرد. علاوه بر این لباس کار باید طوری تهیه شود که موجب بروز حادثه نشود و کارگر بتواند با آن به راحتی وظایف کار خود را انجام دهد.
– لباس کار باید متناسب با بدن فرد استفاده کننده بوده و هیچ قسمت آن آزاد نباشد. جیب های آن کوچک و تعداد آن ها کم باشد. همچنین شلوار آن باید بدون دوبل باشد.
– برای افرادی که در هوای بارانی و محیط های بسیار مرطوب کار می کنند، باید لباس کار ضد آب و سرپوش مناسب تهیه و تحویل شود.
– در محیط های صنعتی مانند دستگاه های حفاری چاه های نفت و گاز، لباس های کار یکسره سر تا پایی یا Boilersuit استفاده می شود.
- شرایط انتخاب لباس کار
- لباس باید مناسب نوع کار و همچنین وضعیت آب هوای منطقه باشد.
- لباس کار باید مناسب اندام و اندازه باشد.
- جیب های لباس کار باید کوچک، حتی الامکان تعداد آن ها کم باشد.
- در لباس برق کاران از دکمه و زیپ های فلزی نباید استفاده شود.
- لباس برق کاران حتی الامکان از پارچه های ضخیم و سبک و نخی تهیه و در دوخت آن ها نهایت سادگی رعایت شود.
- مچ و آستین بلوز باید دارای دکمه بوده و یا از کش آستین استفاده گردد.
- دلیل استفاده از لباس های نخی برای لباس کار
دلیل استفاده از لباس های نخی برای لباس کار این است که هنگام ایجاد قوس الکتریکی سرعت سوختن پارچه های الیاف مصنوعی یا مخلوطی از آن ها خیلی کم تر بوده و حرارت تولیدی آن ها پائین خواهد بود. پارچه های نخی هنگام سوختن به بدن نمی چسبند.
- کمربند های ایمنی سیم بانی
جهت پیشگیری از سقوط کارگران از تیر برق و دکل های برق از کمربند ایمنی و کمربند های نجات استفاده می شود.
- شرایط انتخاب کمربند و طناب نجات
- کمربندهای ایمنی باید از جنس چرم محکم یا برزنت و سایر مواد مخصوص ساخته شده باشد.
- طناب های کمربند باید از کنف بسیار مرغوب و یا از جنس الیاف ابریشم مصنوعی یا مشابه ساخته شده و استقامت آن در مقابل نیروی کشش برای پاره شدن نباید از ۱۱۵۰ کیلوگرم کمتر باشد.
- پرچ ها و سگک های روی کمربندهای ایمنی و طناب های نجات باید دارای مقاومت بالا باشد.
- حداقل پهنای کمربند ایمنی ۱۲ سانتیمتر و حداقل ضخامت آن ۶ میلیمتر و استقامت آن در مقابل نیروی کششی برای پاره شدن نباید از ۱۱۵۰ کیلوگرم کمتر باشد.
- کمربندهای ایمنی و طناب های نجات باید مرتبا کنترل شود و در صورت مشاهده کوچکترین فرسودگی و یا زدگی تعویض شوند.
- رکاب های سیم بانی
در شبکه های برق کارکنان اجرایی برای صعود و نزول از تیرها از رکاب ها به عنوان ابزار انفرادی استفاده می کنند. این رکاب ها انواع مختلفی دارند.
الف: رکاب های تیر چوبی داسی شکل
از این ركاب که به عنوان نوع فرانسوی هم یاد می شود برای صعود و نزول در تیرهای چوبی اشباع شده استفاده می شود. رکاب یاد شده بیشترین مصرف را در صنعت دارد.
ب: ركاب های نیزه ای یا آمریکایی
مورد مصرف این ركاب ها کمتر از نوع داسی شکل یا فرانسوی است. این رکاب دارای نوک تیزی است که به تسمه ای فولادی متصل و تسمه فوق به وسیله بندهای چرمی به ساق پا متصل می شود.
در مورد این نوع ركاب باید ذکر کرد که قطر نوک نیزه است که هیچگاه نباید از حد استاندارد کمتر شود در غیر این صورت از ضریب اطمینان آن کاسته خواهد شد. علت آن است که اغلب کاربران پس از تیز شدن نوک رکاب با استفاده از سوهان سعی در تیز کردن مجدد آن می کند که همین امر سبب کم شدن قطر آن می شود.
ج: ركاب های تیرسیمانی
این قبیل ركاب ها به دلیل سنگین بودن و مشکلات حمل و نقل و جابه جایی از طرف کاربران مورد استقبال چندانی قرار نگرفته است. وجود پله ها در فواصل معین اینگونه تیرها نیز به کاهش کاربرد این نوع ركاب ها افزوده است.
ساختمان ركاب های تیرسیمانی به طریقی است که در قسمت تیغه ای که به تیر مماس می شود زبانه ای به صورت کشایی وجود دارد که هر چه قدر تیر باریکتر می شود فنر زبانه را کم و زیاد می کند که وجود همین متعلقات باعث سنگینی آن شده است.
- کلاه ایمنی
در کلیه کارگاه های ساختمانی که در آن ها احتمال وارد آمدن صدماتی به سر افراد در اثر سقوط فرد از ارتفاع یا سقوط وسایل و تجهیزات و مصالح و با برخورد با موانع وجود دارد ، باید از کلاه های ایمنی استاندارد استفاده شود که یکی دیگر از وسایل و لوازم ایمنی در برق است.
OSHA ضروری می داند در صورتی که به علت سوختگی های الکتریکی با سقوط اشیاء ، ریسک جراحت به سر وجود دارد، از کلاه ایمنی استفاده شود.
مهم ترین بخش کلاه های ایمنی:
– نوار نگه دارنده
– نوار عرق گیر
– ضربه گیر
– نوار تنظیم سر
– بند چانه
نوارهای نگه دارنده که در فاصله بین قشر خارجی به پوسته کلاه و سر کاربر قرار دارد وظیفه جذب ضربات وارده به سر را داشته و همانند یک بالشتک، رسیدن بخش عمده ضربه وارده به سر را جلوگیری می کند.
آیا همه کلاه ها مشابه هم هستند؟
خیر، برای هر شغلی کلاه کاسک مناسب آن وجود دارد. کلاه کاسکت های مطلوب برای کارهای الکتریکی از ۱۹۹۷ ساخته شده اند و با درجه E نشانه گذاری شدند. کلاه کاسک های ساخته شده قبل از ۱۹۹۷ با درجه B مشخص شده اند. این علامت ها بر روی برچسب در داخل یا بر روی هلمت (helmet) چسبانده می شوند. کلاه های جدید همچنین با نوع ۱ یا ۲ نشانه گذاری شدند. کلاه کاسک نوع ۱ افراد را از ضربات وارده بر بالای سر و نوع ۲ از ضربات وارده بر بالا و جوانب سر محافظت می کند.
- چگونه کلاه ایمنی بپوشیم و از آن مراقبت کنیم؟
همیشه کلاهی را باید پوشید که دارای لبه جلویی باشد. (کلاه ها با چنین شرایطی، آزمایش می شوند). اگر کلاهی متفاوت از این نوع استفاده شود فرد کاملاً محافظت نخواهد شد. کلاه باید بدون هیچگونه فشردگی کاملاً متناسب با سر باشد. براساس دستورالعمل سازنده، باید کلاه ایمنی را بطور منظم بازرسی و آن را نسبت به شکستگی، فرورفتگی، سائیده شدن، کنده شدن نوار داخلی و … بررسی نمود. وجود هر یک از این شرایط می توانند میزان حفاظت کنندگی کلاه را کاهش دهند. تنها از دترجنت (پاک کننده های) ملایم و آب برای تمیز کردن باید استفاده نمود. پاک کننده های شیمیایی باعث آسیب به کلاه می شوند.
هرگز چیزی (مانند کیف پول) را در قسمت بالایی داخل کلاه تان در حالی که آن را بر سر دارید، انباشته نکنید. فضای بین یراق داخلی و بالای کلاه باید برای حفظ سر خالی باشد. برچسب ها را بر روی کلاه قرار ندهید (چسب باعث ضعیف شدن هلمت میشود) و کلاه را از نور مستقیم خورشید دور نگهدارید.
تنظیم کلاه ایمنی بر روی سر با توجه به اندازه دور سر با استفاده از نوار تنظیم که در پشت کلاه و قسمت داخلی آن قرار دارد صورت می گیرد.
لازم بذکر است از آنجائی که هرگونه دستکاری بر روی کلاه می تواند از اثربخشی آن بکاهد، انجام هر گونه رنگ کاری، درج مشخصات، الصاق هر گونه برچسب، کنده کاری و موارد مشابه بر روی کلاه مجاز نیست.
معمولاً کلاه های ایمنی براساس اندازه دور سر افراد استفاده کننده در سه اندازه استاندارد ساخته می شود که عبارتند از: ۵۵ سانتیمتر با سایز کوچک، ۵۵ تا ۵۸ یا سایز متوسط و ۵۹ سانتیمتر و بیشتر با سایز بزرگ.
- دستکش های حفاظتی
براساس آمارهای ارائه شده توسط وزارت کار و امور اجتماعی مهم ترین بخش بدن از نظر جراحت پذیری در محیط های کار ناحیه دست و بازو است. دستکش های کار وسایلی هستند که در هنگام کار دست انسان را در مقابل خطرات متنوع حفاظت می کند. این دستکش ها تحت استاندارد IEC903 و نیز AFAQ گواهی شماره CE EN60903/ 5832 1996 در ولتاژهای ضعیف، متوسط و قوی طراحی و ساخته می شوند و در دو سری نرمال زیر هستند:
1- GLE در طول ۲۶ سانتی متر
2- GIC با طول ۴۱ سانتی متر
- برای انتخاب دستکش حفاظتی باید به چه نکاتی دقت کنیم ؟
– دستکش های ایمنی باید طوری انتخاب شوند که ناحیه دست را از خطرات احتمالی ناشی از کار محافظت کرده و در عین حال هیچ گونه ناراحتی و محدودیت برای دست ایجاد نکند.
– اشخاصی که با برق سر کار دارند باید از انواع دستکش های عایق که درجه عایق الکتریسیته بودن آنها مناسب با ولتاژ مورد نظر باشد استفاده کنند.
– برای بالا رفتن از تیر سیمانی و چوبی باید از دستکش های کف چرمی با پشت برزنتی استفاده کرد.
– برای تیرهای فولادی و دکل های فلزی انواع آجدار پیشنهاد می شود که از لیز خوردن دست جلوگیری به عمل آورد.
– هنگام استفاده از دستکش های حفاظتی عایق برق برای کار بر روی خطوط برق دار مانند نصب انشعابات مشترکین برق (کنتور) و یا تعویض لامپ و سر پیچ معابر، قبل از استفاده دستکش از طریق باد کردن آن از سوراخ نبودن دستکش اطمینان حاصل کنید.
– با توجه به میزان استفاده از دستکش های عایق هر چند وقت یکبار تست الکتریکی ضروری است.
– در تماس آب یا بعد از شستشوی دستکش های عایق حتماً آن را خشک کرده و به پودرهای ضد رطوبت آغشته کنید تا از فاسد شدن آن جلوگیری شود.
– در حین کار در نزدیکی سیم های برق دار و محوطه های خطر به هیچ عنوان نباید دستکش های عایق را از دست خارج کرد.
– دستکش های عایق را بعد از اتمام کار تمیز کرده و در کیف مخصوص و دور از نور نگهداری کنید.
– برای بالا رفتن از تیرهای سیمانی و چوبی باید از دستکش های کف چرمی با پشت برزنتی استفاده کرد. برای تیرهای فولادی و دکل های فلزی انواع آجدار پیشنهاد می شود که از لیز خوردن دست جلوگیری به عمل آورد.
نکته
کلاه ایمنی، دستکش، کفش ایمنی دارای عایق الکتریسیته، کمربند ایمنی، ابزار کار با دسته عایق و مخصوص برق کاری، لباس کار تمیز و متناسب با نوع کار و فاقد اجزای فلزی ( این وسایل باید مورد تأييد مؤسسه تحقیقات و استاندارد صنعتی ایران باشد) لباس کار جوش کاری و کارهای مشابه آن باید مقاوم در برابر جرقه و آتش باشند. در هوای بارانی همچنین در محیط های مرطوب لباس کار باید ضد آب باشد و در صورت نیاز سرپوش تهیه شود.
- مهار و محکم کردن موی های شل
موها به طریقی باید پوشانده شوند که با کار با ایمنی تداخل نکنند.
- استفاده از حفاظت کننده های شنوایی (گوشی ها)
برای جلوگیری از افت شنوایی در مناطقی که سروصدا وجو دارد، از گوشی های حفاظتی باید استفاده کرد.
- فازمتر فشار ضعیف
فازمتر فشار ضعیف وسیله ای است انفرادی که در صنعت برق برای مشخص نمودن برق دار بودن وسایل برقی و سیم های حامل جریان استفاده می شود.
- اجزای داخلی فازمتر
1 – لامپ کوچک تخلیه
۲- مقاومت سری شده با لامپ
3 – فنر متصل کننده
۴- قسمت پیچ گوشتی روکش دار
با اتصال فازمتر به قسمت برق دار لامپ درون آن روشن می شود که دلیل این امر این است که جریان برق از طریق نوک فاز متر به مقاومت می رسد، مقاومت موجود، جریان برق را تا حدی می رساند که وقتی از بدن انسان عبور کرده و با رسیدن به زمین باعث بسته شدن مدار می شود. هر چه مقاومت بدن فرد کم تر باشد نور لامپ بیش تر خواهد شد.
یکی از اعمال پایین بودن ایمنی که بطور معمول در میان کاربران برق دیده می شود این است که از فازمتر به عنوان پیچ گوشتی استفاده می شود و این علاوه بر این که به فازمتر آسیب می رساند، باعث برق گرفتگی برای فرد خواهد شد.
- فازمتر دوبل
فازمترهای دوبل یکی دیگر از وسایل ایمنی گروهی است که بیشتر به خاطر رینگ (موازی) با هم رنگ نمودن خطوط بکار می رود. دو فاز متر که توسط کابلی بهم مرتبط بوده که در هنگام کار هر کدام فازمتر ها در یک دست قرار می گیرند. البته باید توجه داشت که کابل رابط کاملاً از بدن فاصله داشته باشد.
با نزدیک شدن شاخک ها به فاز غیر هم نام، لامپ ها که در وسط فازمتر تعبیه شده روشن نمی شود که مشخص می کند صرفأ فاز مدار اول با فاز وسطى مدار دوم هم نام است و به همین طریق می توان هر سه فاز دو مدار را مشخص نمود.
- عینک حفاظتی
بدون شک حساس ترین عضو بدن انسان چشم او است بنابراین حفاظت از این عضو حیاتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. عینک های ایمنی با توجه به خطرات موجود در محیط کار در انواع و اشکال مختلف ساخته می شود.
- انبر دست
انبر دست یکی از وسایل پرکاربرد و ضروری برای برق کاران است که رعایت نکات زیر در استفاده از آن ضروری است:
– برق کار باید دقت نماید عایق انبر دست استاندارد و از نوع مرغوب باشد. تحت هیچ شرایطی از انبر دست به جای آچار یا چکش استفاده نشود.
– پرتاب نمودن انبر دست از ارتفاع عملی حادثه ساز محسوب می شود زیرا علاوه بر امکان صدمه رسانی به همکاران احتمال آسیب دیدن خود وسیله و آسیب عایق دسته های آن و افزایش احتمال برق گرفتگی در هنگام کار وجود دارد . از طرف دیگر در اثر ضربات وارده حالت باز و بسته شدن آن تغییر کرده و این امر باعث خراب شدن انبر دست می شود.
- فیوز کش
فیوز کش وسیله ای است که برای تعویض فیوزهای کتابی با کارتی که در داخل تابلو های توزیع وجود دارند استفاده می شوند. تعويض این نوع فیوزها بوسیله انبر دست یا هر گونه وسیله دیگر بسیار خطرناک بوده و همین عمل ناایمن به کرات در واحدهای عملیاتی و اتفاقات منجر به حوادثی نظیر سوختن سر و دست و صورت کارکنان می شود.
در مورد استفاده از انبر دست به جای فیوز کش بدلیل این که فرد، اغلب زمانی که یک سوی فیوز را در کشو پایه فیوز قرار می دهد چشم را بسته و صورت را برمی گرداند ، همین امر باعث می شود مسیر فیوز عوض شده و به فاز جانبی اصابت کند. در نتیجه دو فاز بهم متصل شده و همزمان با این عمل شعلۀ حاصل قوس الکتریکی دست و صورت فرد را خواهد سوزاند.
- چوب استیک یا پرش
وسیله ای است عایق که برای قطع و وصل و کات اوت فیوز های دون دسته و موارد مشابه مورد استفاده قرار می گیرد. جنس آن از فایبر گلاس و موارد مشابه دیگری که از سبکی و وجه عایقی خوبی برخوردار باشند است. هنگام استفاده از این وسیله باید طول آن متناسب با ولتاژ موجود باشد. همچنین خشک کردن کامل آن در مواقعی که هوا بارانی و مرطوب است ضروری است.
بعد از هر بار استفاده برای جلوگیری از آسیب دیدگی احتمالی فیزیکی و هم چنین تمیز نگه داشتن آن باید در جلد مخصوص خود قرار گیرد. از زدگی یا برآمدگی در سطح این وسیله باید جلوگیری کرد زیرا ممکن است به حوادث ناگواری بیانجامد چون نفوذ الكترون های نشتی برق از آن نقطه باعث سوزندان و نشت جریان به بدن استفاده کننده می گردد.
